November 2012

Waarom trokken op 21 september duizenden jongeren naar Haren en sloegen ze de boel daar kort en klein? Wat is er aan de hand met de Nederlandse jeugd, vragen gezagsdragers en pedagogen zich vertwijfeld af. Volgens de Nederlands-Amerikaanse historicus Benjamin B. Roberts hebben de rellen in Haren te maken met sociale onvrede. Hij ziet parallellen met geweldsuitspattingen van adolescenten in de zeventiende-eeuwse Republiek. Hierover publiceerde Roberts onlangs het boek Sex and Drugs before Rock ’n Roll. Youth Culture and Masculinity during Holland’s Golden Age.

Roberts: ‘De gevestigde orde maakte zich ten tijde van de Republiek minstens evenveel zorgen over de losbandige, gewelddadige jeugd als tegenwoordig. Ook toen gingen jongeren door voor verwend, oppervlakkig en verslaafd aan snelle kicks. Vooral dominees werden niet moe de jeugd te vermanen. Opvoedkundigen daarentegen wisten dat adolescenten een moeilijke fase doormaakten en dat een zekere mate van onaangepast gedrag moest worden getolereerd. Jacob Cats schreef: “Men moet een paar narre-schoenen verslijten, eer men recht wijs wort”.

Geweld door jongeren nam in de jaren 1620-1630, de periode die ik heb onderzocht, diverse vormen aan. Op het platteland was geweld omgeven met rituelen. Jongemannen hadden de traditie dorpsgenoten die zich niet aan de sociale regels hielden, tot de orde te roepen door middel van een charivari. In optocht gingen ze naar het huis van het slachtoffer, die ze onder groot lawaai bespotten en mishandelden.

Op het platteland hoorde geweld tot op zekere hoogte bij het opgroeien. Men wist dat de meeste jongemannen er mee ophielden als ze waren getrouwd. Jongeren hadden iets meer vrijheid dan in de stad.

Stedelijk geweld was minder geritualiseerd en daardoor onvoorspelbaarder. De overheid trad hard op. Overal was politietoezicht en er stonden straffen op de kleinste vergrijpen, van sneeuwballen gooien tot paarden aan het schrikken maken. De straffen voor jonge geweldplegers waren echter niet zo hoog als voor volwassenen: ze werden niet ter dood gebracht. Ook werd zelden opgetreden tegen alcoholgebruik. Sommige dominees eisten dat op zondag de kroegen werden gesloten, maar ze kregen geen gehoor bij de stadsbesturen.

Als jongeren collectief uit de band sprongen, konden ze bedreigend zijn voor de vrede. Net als tegenwoordig was de jeugd in de Gouden Eeuw gevoelig voor negatieve signalen uit de samenleving en reageerde zij vaak ongeremd. Jongeren namen het voortouw tijdens oproeren. In 1624 brak in Holland de zogenaamde Boteroorlog uit vanwege een nieuwe belasting op boter. In Haarlem, Amsterdam en Den Haag gingen tieners de straat op om rotzooi te trappen en ruiten in de gooien. Het leger moest eraan te pas komen om de orde te herstellen.

Wat er in Haren is gebeurd, heeft veel weg van zulke zeventiende-eeuwse oproeren. Net als toen geven jongeren van nu uiting aan onrust in de samenleving. Politici moeten zich realiseren dat Nederland niet meer zo harmonieus is als tijdens de laatste veertig jaar. De economische crisis begint mensen nu echt te raken. Ouders praten erover aan de keukentafel en kinderen pikken dat op. Zij kunnen minder goed met emoties omgaan dan volwassenen en reageren impulsiever. Ze hebben ook minder te verliezen.

Haren is het Wassenaar van Groningen. Daarom staat het dorp symbool voor de wereld van het grote geld, die de crisis heeft veroorzaakt maar niet ter verantwoording wordt geroepen. Zonder dat ze het zelf beseften, kwamen de jongeren van Project X in opstand tegen die wereld'. 

Bas Kromhout